Kosmosa buraxılan insan mini beyinləri gözlənilmədən inkişaf edib
ABŞ alimləri insan beyin toxumasını təmsil edən orqanoidləri Beynəlxalq Kosmik Stansiyaya (BKS) göndəriblər və nəticələr hər kəsi təəccübləndirib. 2019-cu ildə aparılan təcrübədə aşağı yer orbitində bir ay keçirən bu mini beyin strukturları nəinki sağlam qalıb və yerdə yetişdirilən analoqlarından daha sürətli yetkinləşiblər.
"Skripps" Tədqiqat İnstitutundan molekulyar bioloq Ceyn Lorinq "Bu hüceyrələrin kosmosda sağ qalması böyük bir sürpriz oldu" deyib. Bu tədqiqat neyrodegenerativ xəstəliklərdən təsirlənən digər beyin bölgələrini araşdırmaq üçün yeni təcrübələrə yol açır.
Orqanoidlər birbaşa toxuma və ya kök hüceyrələrdən əldə edilən, özünü yeniləmə və orqan funksiyasını yerinə yetirə bilən üç ölçülü hüceyrə qrupları kimi müəyyən edilir.
Orqanoidlər struktur və funksional olaraq alındıqları toxumaya bənzəyir.
Beynəlxalq Kosmik Stansiya mikroqravitasiyanın insan hüceyrələrinə təsirini öyrənmək üçün unikal imkan yaradır.
Bu təsirlər təkcə astronavtların sağlamlığı üçün deyil, həm də yerdəki tibbi tədqiqatlar üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Mikroqravitasiya mühiti xəstəliyin modelləşdirilməsi və dərmanların hazırlanması işlərində yeni qapılar açır.
ISS Milli Laboratoriyasından molekulyar bioloq Deyvid Marottanın rəhbərlik etdiyi qrup xüsusi olaraq neyrodegenerativ xəstəliklərlə əlaqəli sinir hüceyrələrinin mikroqravitasiyadan necə təsirləndiyini araşdırmaq üçün yola çıxıb.
Araşdırmada sağlam fərdlərdən və dağınıq skleroz (MS) və Parkinson xəstəliyi olan insanlardan alınan hüceyrələr laboratoriyada yenidən proqramlaşdırılaraq sinir hüceyrələrinə çevrilib. Bu hüceyrələr beynin immun sistemi hüceyrələri olan mikrogliaları ehtiva edən orqanoidlər əmələ gətirir.
Orqanoidlərin bir hissəsi yerdə qaldığı halda, digər hissəsi xüsusi krio borularda ISS-ə göndərilib.
Kosmosda bir aydan sonra geri gətirilən orqanoidlər yerdəki nəzarət qrupu ilə müqayisə edilib.
Məlum olub ki, kosmosda yetişən orqanoidlər daha tez yetişir, lakin hüceyrə çoxalması daha yavaş olur. Onlar həmçinin yerdəki orqanoidlərlə müqayisədə stresslə əlaqəli genlərin daha aşağı ifadəsini və gözləniləndən daha aşağı iltihabı göstəriblər.
Bunun mikroqravitasiya mühitinin insan kəlləsindəki şərtlərə daha yaxın olması ilə bağlı ola biləcəyi düşünülür. "Kosmosda bu orqanoidlər daha çox beyinə bənzəyir. Onlar öz mikrokosmoslarını yaradırlar" deyə Lorinq vurğulayıb.
Tədqiqatçılar növbəti məqsədin Alzheimer xəstəliyindən ən çox təsirlənən beyin bölgələrini araşdırmaq olduğunu bildiriblər. Bundan əlavə, sinir hüceyrələrinin kosmosda bir-biri ilə necə əlaqə saxladığını anlamaq üçün yeni təcrübələr planlaşdırılır.
Lorinq "Bu cür tədqiqatlarda biz əvvəlki tədqiqatlara əsaslanaraq nəticələri proqnozlaşdıra bilmərik. Biz sözün başlanğıc nöqtəsindəyik; “Biz göydəyik, amma hələ də əsas mərhələdəyik” deyib.
Araşdırmanın nəticələri "Stem Cells Translational Medicine" jurnalında dərc olunub.
