Dünyada bir ilk: Kök hüceyrə transplantasiyası görmə qabiliyyətini bərpa etdi
Yaponiyada həyata keçirilən kök hüceyrə transplantasiyası buynuz qişası ciddi zədələnmiş üç nəfərin bulanıq görmə qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırıb. Bu klinik tədqiqat kök hüceyrə tədqiqatında böyük irəliləyiş hesab edilir və dünyada ilk belə əməliyyatdır.
Əməliyyatdan 2 il keçib, ciddi təhlükəsizlik problemi yaşanmayıb və hər üç şəxsin buynuz qişasının kənardan baxdıqda daha şəffaf görünüş qazandığı müşahidə edilib.
Tədqiqatda buynuz qişada çapıq toxumasının yığılmasına səbəb olan "limbal kök hüceyrə çatışmazlığı" (LSCD) adlı bir vəziyyəti olan dörd iştirakçı iştirak edib.
Gözün ağ hissəsini qoruyan və buynuz qişaya dəstək verən limbus adlı quruluş, kök hüceyrələrlə zəngin bir bölgədir və buynuz qişada hüceyrələrin yenilənməsini təmin edir.
Bu bölgədəki kök hüceyrələrin funksiyasını itirməsi zamanla görmə itkisinə səbəb olur. Bu gün LSCD olan insanların bir gözündən sağlam buynuz qişanın bir dilimi çıxarıla bilər, lakin hər iki göz təsirlənirsə, donor transplantasiyası tələb olunur.
Dünyada buynuz qişa ilə bağlı görmə itkisindən əziyyət çəkən 12,7 milyon insandan yalnız 70 nəfərdən birinin transplantasiya şansı var. Transplantasiya imkanı olan insanlar üçün də toxumaların rədd edilməsi riski var.
Burada "induksiya edilmiş pluripotent kök hüceyrələr" (iPSC) işə düşür. İstənilən insan hüceyrəsindən əldə edilə bilən bu kök hüceyrələr, embriona bənzər bir vəziyyətə yenidən proqramlaşdırılaraq arzu olunan yetkin hüceyrə tipinə çevrilmə qabiliyyətinə malikdir.
Keçən il ABŞ tədqiqatçıları limbal kök hüceyrələrindən istifadə edərək buynuz qişası zədələnmiş iki xəstənin görmə qabiliyyətini bərpa etdiklərini açıqladılar. İndi Yaponiyanın Osaka Universiteti Xəstəxanasının alimləri bir addım irəli gedərək sağlam insan qan hüceyrələrindən əldə edilən iPSC-lərdən istifadə edərək xəstələrin görmə qabiliyyətini bərpa edə biliblər.
Laboratoriyada əldə edilən iPSC-lər buynuz qişanın epitelial hüceyrə təbəqələrinə (iCEPS) çevrilib. Bu təbəqələr çapıq toxumasının çıxarıldığı buynuz qişaya köçürülüb və qoruyucu kontakt linza ilə örtülüb. Transplantasiyadan sonra yeddi ay ərzində dörd xəstənin hamısında görmə yaxşılaşması müşahidə edilib. Ancaq bir il sonra ən ağır görmə itkisi olan 39 yaşlı xəstədə görmə yenidən azalıb.
Görmə sahəsində ən yaxşı irəliləyiş 44 yaşlı qadın və 66 yaşlı kişi xəstələrdə müşahidə edilib. Tədqiqatçılar immun sisteminin köçürülmüş hüceyrələrə mənfi reaksiyası səbəbindən üçüncü və dördüncü xəstələrdə eyni yaxşılaşmanın əldə olunmadığını düşünürlər.
Bu kiçik miqyaslı tədqiqatlar perspektivli olsa da, bu cür tətbiqlər hələ də eksperimentaldır və potensial risklidir. Tədqiqatçılar gələcəkdə çoxmərkəzli klinik sınaqlar keçirməyi və bu ümidverici nəticələrə əsaslanmağı planlaşdırırlar.
Araşdırmanın nəticələri "The Lancet" jurnalında dərc olunub.
