Suverenlik və Konstitusiyanın əsasları
Azərbaycan Respublikasının əsas qanunu olan və 1995-ci ildə qəbul edilən Konstitusiyası xalqın və dövlətin suverenliyini hüquqi çərçivədə təmin edən ən mühüm sənəddir. Konstitusiyanın 1-ci maddəsi Azərbaycan Respublikasının müstəqil, demokratik, dünyəvi və unitar bir dövlət olduğunu təsbit edir. 2-ci maddədə suverenliyin mənbəyinin Azərbaycan xalqı olduğu açıq şəkildə ifadə edilir: “Azərbaycan xalqı dövlətin yeganə suverenlik mənbəyidir. Xalq suverenlik hüququnu bilavasitə referendum yolu ilə və seçilmiş nümayəndələri vasitəsilə həyata keçirir”.
Bu maddə göstərir ki, xalq dövlət idarəçiliyində birbaşa söz sahibidir və suverenlik təkcə dövlətin deyil, həm də xalqın iradəsinə əsaslanır. Eyni zamanda, Konstitusiyanın 7-ci maddəsi Azərbaycan Respublikasının hüququn aliliyinə əsaslanan idarəetmə sistemini qəbul etdiyini vurğulayır. Suverenlik yalnız siyasi və hüquqi bir anlayış deyil, həm də dövlətin müstəqilliyi və beynəlxalq arenada varlığının ən mühüm təminatıdır. Bu baxımdan, Azərbaycan Respublikasının suverenliyinin qorunması həm konstitusiya müddəaları, həm də beynəlxalq hüquq mexanizmləri ilə həyata keçirilir.
Suverenliyin beynəlxalq hüquqdakı əsasları
Azərbaycan Respublikasının suverenliyi, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının (BMT) Nizamnaməsi, Helsinki Yekun Aktı və Montevideo Konvensiyası kimi beynəlxalq hüquq sənədləri ilə dəstəklənir. BMT Nizamnaməsinin 2(1)-ci maddəsi, dövlətlərin suveren bərabərliyi prinsipini təsbit edərək, heç bir dövlətin digər dövlətin daxili işlərinə müdaxilə edə bilməyəcəyini bəyan edir.
Helsinki Yekun Aktı (1975) da dövlətlərin müstəqilliyi və ərazi bütövlüyünün toxunulmazlığını vurğulayır. Xüsusilə, Azərbaycanın 1992-ci ildə BMT-yə üzv olması, Avropa Şurasına qoşulması və İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı kimi beynəlxalq qurumlarla inteqrasiyası ölkənin suverenlik hüquqlarını daha da gücləndirib.
BMT Təhlükəsizlik Şurasının 822, 853, 874 və 884 saylı qətnamələri Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü dəstəkləyən mühüm sənədlərdir. 2020-ci ildə 44 günlük Vətən Müharibəsi ilə Azərbaycan bu qətnamələrin faktiki olaraq həyata keçirilməsini təmin edərək beynəlxalq hüququn üstünlüyünü sübut etdi.
Suverenliyi möhkəmləndirən hüquqi və siyasi addımlar
Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra bir sıra konstitusiya və hüquqi islahatlar həyata keçirib. Bunların ən mühümləri aşağıdakılardır:
- 1995-ci il Konstitusiyasının Qəbulu: Azərbaycan Respublikasının hüquq sistemini və dövlət quruluşunu müəyyən edən əsas qanun qəbul edilib.
- 2002, 2009 və 2016-cı illərdə Konstitusiya Dəyişiklikləri: Dövlət idarəçiliyi, insan hüquqları və seçki sistemi ilə bağlı mühüm dəyişikliklər həyata keçirilib.
- 2020-ci il Vətən Müharibəsi və 2023-cü il Antiterror Əməliyyatları: Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü bərpa edərək dövlət suverenliyini gücləndirib.
2024-cü il “Dövlət Suverenliyi Günü” Qərarı: Prezident İlham Əliyev 19 sentyabr 2024-cü ildə Azərbaycan Respublikasının bütün ərazilərində konstitusiya quruluşunun bərpa edildiyini və suverenliyin tam təmin edildiyini bəyan edib.
2025: "Konstitusiya və suverenlik ili"nin əhəmiyyəti
2025-ci ilin “Konstitusiya və suverenlik ili” elan edilməsi, konstitusiya və suverenlik prinsiplərinin daha geniş miqyasda öyrənilməsi və xalqın maarifləndirilməsi üçün mühüm bir fürsətdir. Bu il çərçivəsində müxtəlif konfranslar, seminarlar və akademik araşdırmalar təşkil olunacaq, hüquqi islahatlar müzakirə ediləcəkdir.
Bundan əlavə, Azərbaycan xalqının konstitusiya hüquqları və dövlətin suverenliyinin qorunması səyləri barədə daha çox məlumatlandırılması hədəflənir. Hüququn aliliyinin təmin olunması, dövlət institutlarının gücləndirilməsi və beynəlxalq arenada Azərbaycanın müstəqilliyinin daha da möhkəmləndirilməsi üçün yeni addımların atılması gözlənilir.
NƏTİCƏ
Azərbaycan Respublikasının suverenliyi və konstitusiya quruluşu tarix boyu böyük mübarizələr nəticəsində formalaşıb. 1995-ci il Konstitusiyası xalqın və dövlətin suverenlik hüquqlarını qoruyaraq, ölkənin müstəqil hüquqi və siyasi sistemini qurub. 2025-ci il bu dəyərlərin qeyd edildiyi və möhkəmləndirildiyi bir il olacaqdır. Azərbaycan konstitusiya və hüquqi çərçivədə suverenliyini daha da gücləndirərək, beynəlxalq hüquq mexanizmləri ilə əməkdaşlıq şəraitində müstəqilliyini qoruma yolunda irəliləməyə davam edəcəkdir.
“Konstitusiya və Suverenlik İli”, Azərbaycanın müstəqillik yolunda atdığı möhkəm addımların və hüququn aliliyinə əsaslanan idarəetmə yanaşmasının bir göstəricisidir.
