Alimlər diş və sümüyü yeniləyə bilən kök hüceyrələr kəşf ediblər
Tokio Elmi İnstitutunun tədqiqatçıları diş kökləri ilə çənə sümüyünü formalaşdıran iki fərqli kök hüceyrə xəttini müəyyən ediblər. Bu hüceyrə qruplarının diş kökü və onu çənəyə bağlayan alveolar sümüyün inkişafını necə yönəltdiyi aşkar edilib.
Dişin tam bərpası hədəfi
İtirilmiş dişlərin tam bərpası diş həkimliyində uzun müddətdir arzulanan hədəfdir. İndiyədək implant və protez kimi süni həllər yalnız qismən funksiyanı təmin edirdi, amma təbi dişin bioloji bütövlüyünü və hissiyatını təmin edə bilmirdi. Buna görə alimlər təbi diş əmələ gəlməsinin hüceyrə səviyyəsində necə baş verdiyini araşdırmağa yönəliblər.
Diş və ətraf sümük inkişafı çox mürəkkəb prosesdir. Mina, diş özü (pulpa) və çənə sümüyü hüceyrələri arasındakı incə siqnal şəbəkələri dişin tac, kök və dəstək toxumalarını yaradır. Bu şəbəkələrin detalları indiyədək tam aydınlaşdırılmamışdı.
Kök hüceyrələrin izlənməsi
Doç. Dr. Mizuki Naqata (Tokio Elmi İnstitutu) və Dr. Vanida Ono (Texas Sağlamlıq Elmləri Mərkəzi, Hyuston) Miçiqan Universitetindən alimlərlə birgə genetik olaraq dəyişdirilmiş siçanlar üzərində araşdırma aparıb. Onlar kök hüceyrələrin diş inkişafı zamanı hansı siqnallarla fərqləndiyini təyin ediblər. Nəticələr Nature Communications jurnalının 2025-ci ilin iyul sayında iki məqalə şəklində dərc olunub.
İki fərqli kök hüceyrə xətti
Tədqiqatçılar əvvəllər tanınmayan mezenximal kök hüceyrə qrupunun iki xəttə ayrıldığını müəyyən ediblər:
Apikal papilla hüceyrələri – diş kökünün ucundakı yumşaq toxumada yerləşir, CXCL12 proteini istehsal edir. Wnt siqnal yoluyla aktivləşdikdə odontoblastlara (dentin yaradan), sementoblastlara (sement yaradan) və osteoblastlara (yeni sümük toxuması yaradan) çevrilə bilir.
Dental folikül hüceyrələri – inkişaf edən dişi əhatə edən foliküldədir, PTHrP proteini daşıyır. Müəyyən şərtlərdə diş bağ toxuması, sement və alveolar sümük yarada bilir. Bu çevrilmə yalnız Hedgehog–Foxf siqnal yolunun basdırıldığı halda baş verir. Dr. Naqata bildirir ki, bu mexanizm diş toxumalarına spesifik, siqnal açma-bağlama sistemi ilə sümük əmələ gəlməsini tənzimləyir.
Yeniləyici diş müalicələrinə yol açır
Araşdırma diş kökü və ətraf sümüklərin təbii şəkildə necə formalaşdığını əvvəllər görünməmiş detallarla ortaya qoyur. Bu kəşflər gələcəkdə kök hüceyrə əsaslı diş və sümük yeniləmə müalicələrinin təməlini qoya bilər.
Dr. Naqata qeyd edib ki, tədqiqat diş kökü əmələ gəlməsini yönəldən mexanizmi ortaya qoyaraq, diş özü, diş ətləri və sümük toxumalarının yenidən yaradılacağı innovativ müalicələr üçün elmi əsas təmin edir.
